İfade Özgürlüğü Derneği’nin (İFÖD) hazırladığı Engelli Web 2022 raporuna göre, 2022 yılında toplam 137 bin 717 web sitesi ve alan adına erişim engeli getirildi. Raporda, “Yıllık bazda 6 bin 528 erişime engellenen toplam haberle 2022 birinci sırada yer alırken, 2022 aynı zamanda 5 bin 388 toplam haberle en çok haber silinen veya çıkarılan yıl olmuştur. 2022 içinde gitgide artan ‘kişilik hakları ihlalleri’ kararları sonucu yayınlanmasında kamu yararı bulunan toplam 6 bin 528 haber erişime engellenirken, 5 bin 388 haber yayından çıkarılmış ve sansürlenmiştir. 270 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen toplam 954 farklı kararın önemli bir kısmı önceki senelerde olduğu gibi üst düzey kamu şahsiyetleri, bazı kamu kurumları ve hükümete yakın şirketlerin talepleri sonucu verilmiştir. Sulh ceza hakimlikleri ifade ve basın özgürlüğünü, kamunun haber ve bilgi edinme hakkını, kamu yararını hiçe sayarken üst düzey kamu şahsiyetlerinin incinen itibar, onur ve haysiyetlerinin adeta bekçiliğini yapmaya devam etmiştir” ifadelerine yer verildi.
İfade Özgürlüğü Derneği’nin (İFÖD) Engelli Web 2022 raporu yayınlandı. “Sulh Ceza Hakimliklerinin Gölgesinde Anayasa Mahkemesi” başlığıyla yayınlanan raporda, 2007 yılında yürürlüğe giren 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun ve sonrasında yapılan kimi düzenlemelerle internet sitelerine erişim engelleme uygulamalarına ilişkin veri ve değerlendirmelere yer verildi.
Bilişim Hukuku Uzmanı ve İFÖD kurucularından Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve araştırmacı Ozan Güven’in hazırladığı raporda, erişim engelleme kararları ve taleplerine ilişkin, “EngelliWeb 2018-2021 raporlarında detaylandırıldığı üzere Türkiye’de erişim engelleme kararı alması veya talep etmesi çeşitli kanun, yönetmelik ve düzenlemelerle yargı organları (mahkemeler, sulh ceza hakimlikleri ve savcılıklar) ile birlikte çok sayıda idari kuruma da verilmiştir. Ağırlıklı olarak erişim engelleme kararları 5651 sayılı Kanun’un 8, 8/A, 9 ve 9/A maddeleri kapsamında sulh ceza hakimlikleri tarafından verilmekle birlikte, 8. madde kapsamında soruşturma evresinde savcılıklar da erişimin engellenmesine karar verebilir” ifadelerine yer verildi.
“8/A MADDESİ KAPSAMINDAKİ ERİŞİMİN ENGELLENMESİ KARARLARI SİYASİ NİTELİKLİ”
Raporda 29 Mayıs 2015 tarihinden 2022 yılı sonuna kadar “Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi” başlıklı 8/A maddesi kapsamında, 122 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen ve tespit edilen toplam bin 406 karara ilişkin şu değerlendirme yer aldı:
“Toplam bin 406 8/A kararıyla 2 bin 860’tan fazla haber sitesi ve alan adı, 775’ten fazla haber linki, 3 bin 600’den fazla Twitter hesabı, 4 bin 700’den fazla tweet, 600’den fazla Facebook içeriği ve bin 900’dan fazla YouTube videosu olmak üzere 25 bin 573 adrese erişimin engellendiği tespit edilmiştir. 8/A maddesi kapsamındaki erişimin engellenmesi kararları siyasi nitelikli olup genellikle Kürt ve sol görüşlü haber sitelerini olduğu kadar pek çok Kürt gazeteci, aktivist ve muhaliflerle bağlantılı, ulusal medyada yer almayan ve hayati önem taşıyan haberleri yayan ve binlerce takipçisi olan gazeteci ve yurttaş gazetecilere ait sosyal medya hesaplarını ve içeriklerini hedef almaktadır.”
2022 yılında 8/A maddesi kapsamında 72 farklı sulh ceza hakimliğinin verdiği 461 karar ile bin 668 adrese erişimin engellendiği belirtilirken, “260 haber sitesi ve alan adına, 452 Twitter hesabına, 901 tweet adresine, 22 Facebook içeriği ve 23 YouTube videosuna erişimin engellendiği tespit edilmiştir. 2022 yılı incelendiğinde özellikle ve arka arkaya Kürt ve muhalif haber sitelerinin topyekûn erişime engellendiği görülmektedir” denildi.
8/A kapsamında alınan erişim engelleme kararlarına ilişkin “Önceki yıllarda olduğu gibi 2022 yılı içinde de hükümet politikasına karşı çıkan, hükümet politikalarını sorgulayan, Kürt sorununa ilişkin alternatif görüş sunan veya çatışma dönemlerinde ana akım medyada yer almayan haberler yapan veya içerikler paylaşan kaynakların hemen hepsi 8/A maddesi kapsamında kamu düzenini bozacak, terörü öven ve suç işlemeyi teşvik eden adresler olarak değerlendirilmiş ve erişime engellenmiştir” değerlendirmesi yapıldı.
“9. MADDE DAYANAK GÖSTERİLEREK ERİŞİME ENGELLENEN 6 BİN 528 HABER ADRESİ TESPİT EDİLMİŞTİR”
5651 sayılı kanunun “İçeriğin yayından çıkarılması ve erişimin engellenmesi” başlıklı 9’uncu maddesi ve “Özel hayatın gizliliği nedeniyle içeriğe erişimin engellenmesi” başlıklı 9/A maddesi kapsamında uygulanan yaptırımlara ilişkin bölümde “2022 yılı içinde, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi dayanak gösterilerek 270 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen toplam 954 farklı karar ile erişime engellenen 6 bin 528 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Erişime engellenen haberlere ek olarak 5 bin 388 haberin de içerik sağlayıcıları (haber siteleri) tarafından yayından çıkarıldığı ve kaldırıldığı tespit edilmiştir” ifadeleri kullanıldı. Devamında şu verilere yer verildi:
“2022 yılı içinde ‘en çok haberi engellenen haber sitesi’ kategorisinde 304 haberle Sabah gazetesi ilk sırada yer almıştır. Sabah bu haberlerden 291 tanesini (yüzde 96) web sitesinden çıkarmıştır. İkinci sırada 247 haberi erişime engellenen Haberler.com web sitesi yer almaktadır. Haberler.com da erişime engellenen 247 haberinden 245 tanesini (yüzde 99) web sitesinden çıkarmıştır. Üçüncü sırada ise 235 haberi erişime engellenen Cumhuriyet gazetesi yer almaktadır. Cumhuriyet ise erişime engellenen haberlerinin 185 tanesini (yüzde 79) web sitesinden çıkartmıştır. Dördüncü sırada 229 haberi erişime engellenen Sondakika.com haber sitesi yer almaktadır. Sondakika.com erişime engellenen haberlerinden 227 tanesini (yüzde 99) web sitesinden kaldırmıştır. Beşinci sırada ise 225 haberi erişime engellenen Takvim gazetesi yer almaktadır. Takvim de erişime engellenen haberlerinden 194 tanesini (yüzde 86) web sitesinden kaldırmıştır.”
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun (RTÜK) erişim engellemesi uygulamaları kapsamında Amerika’nın Sesi ve Deutsche Welle (DW) haber sitelerine yönelik uygulamalara da değinildi.
“2022 YILINDA SOSYAL MEDYA HESAPLARIYLA İLGİLİ SORUŞTURMALARA İSTİNADEN BİN 787 KİŞİ GÖZALTINA ALINMIŞTIR”
13 Kasım 2022’de İstanbul Taksim’de meydana gelen bombalı saldırı ardından uygulanan 8 saatlik bant daraltma uygulamasına da raporda yer verildi. 2022 yılı içinde hakkında yasal işlem yapılan sosyal medya hesaplarına ilişkin, “2022 içinde aylık ve yıllık açıklanan verilere göre ciddi artış devam etmiştir. 2022 yılı içinde toplam 188 bin 689 sosyal medya hesabı incelenmiş ve 78 bin 837 hesap hakkında yasal işlem yapıldığı belirtilmiştir. Bu soruşturmalara istinaden toplam bin 787 kişi gözaltına alınmıştır” denildi.
Raporun “Sonuç ve Genel Değerlendirme” bölümünde yer alan verilere göre; 2022 yılında 137 bin 717 web sitesi ve alan adına erişim engeli getirildi. 2006’da bu sayı 4 iken 2007’de 40, 2008 yılında bin 17, 2009 yılında 5 bin 150, 2010 yılında bin 733, 2011 yılında 7 bin 493, 2012 yılında 8 bin 701, 2013 yılında 19 bin 732, 2014 yılında 38 bin 441, 2015 yılında 34 bin 944 olarak tespit edildi. 2018 yılında 90 bin 56 internet sitesine, 2019 yılında 61 bin 383 internet sitesine, 2020 yılında 58 bin 872 internet sitesine ve 2021 yılında ise 107 bin 714 internet sitesi ve alan adına erişimin engellendiği kaydedildi. 2022 yılı itibariyle toplam 712 bin 558 web sitesi ve alan adına erişimin engellendiği belirtildi.
2022 sonu itibariyle erişime engellenen toplam web sitesi ve alan adının 814 farklı kurum ve hakimlik tarafından 616 bin 239 farklı kararın verildiğine dikkat çekildi. 496 bin 476’sının kapatılana kadar Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) tarafından, 625 bin 640’ın ise Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından 5651 sayılı Kanun’un 8. maddesi kapsamında erişime engellendiği kaydedildi.
2022 yılında erişim engeline karar veren kurumlar ise şöyle belirtildi:
-BTK, 109 bin 37
-Yargı, 3 bin 5
-Türkiye Futbol Federasyonu, 22 bin 585
-Sağlık Bakanlığı, 502
-Sermaye Piyasası Kurulu, bin 904
-Spor Toto, 203
-Milli Piyango, 246
-Alkol Dairesi Başkanlığı, 230
-İcra Müdürlükleri, 2
-BDDK, 1
-Reklam Kurulu, 2
“2022 İÇİNDE DE GİTGİDE ARTAN ‘KİŞİLİK HAKLARI İHLALLERİ’ KARARLARI SONUCU YAYINLANMASINDA KAMU YARARI BULUNAN TOPLAM 6 BİN 528 HABER ERİŞİME ENGELLENİRKEN, 5 BİN 388 HABER YAYINDAN ÇIKARILMIŞ VE SANSÜRLENMİŞTİR”
Raporda EngelliWeb projesi kapsamında bugüne kadar 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi kapsamında erişime engellenen toplam 35 bin 23 haber adresi olduğu belirtilirken devamında şu değerlendirmeye yer verildi:
“Haber siteleri tarafından silinen veya kaldırılan 29 bin 253 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Bu haberler 543 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen 6 bin 509 farklı kararla erişime engellenmiştir. Yıllık bazda 6 bin 528 erişime engellenen toplam haberle 2022 birinci sırada yer alırken, 2022 aynı zamanda 5 bin 388 toplam haberle en çok haber silinen veya çıkarılan yıl olmuştur. 2022 içinde de gitgide artan ‘kişilik hakları ihlalleri’ kararları sonucu yayınlanmasında kamu yararı bulunan toplam 6 bin 528 haber erişime engellenirken, 5 bin 388 haber yayından çıkarılmış ve sansürlenmiştir. 270 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen toplam 954 farklı kararın önemli bir kısmı önceki senelerde olduğu gibi üst düzey kamu şahsiyetleri, bazı kamu kurumları ve hükümete yakın şirketlerin talepleri sonucu verilmiştir. Sulh ceza hakimlikleri ifade ve basın özgürlüğünü, kamunun haber ve bilgi edinme hakkını, kamu yararını hiçe sayarken üst düzey kamu şahsiyetlerinin incinen itibar, onur ve haysiyetlerinin adeta bekçiliğini yapmaya devam etmiştir.
2018-2021 raporlarımızda ortaya çıkan vahim tablo 2022’de de artarak devam ederken, özellikle 2020 yılı içinde yapılan yasal değişikliklerin etkisi 2021 ve 2022 yıllarında görülmeye başlanmış ve haber siteleri tarafından daha çok içeriğin yayından kaldırıldığı tespit edilmiştir. Hatta, kaldırılan ve yok edilen haberlerle birlikte sansürün daha efektif bir şekilde uygulanmaya başladığı görülmekte ve hissedilmektedir. Hatta kamuoyunu yakından ilgilendiren bazı haber ve içeriklerin yayınlandıkları aynı gün erişime engellendiği veya aynı gün içinde kaldırıldığı da görülmektedir.”
“KEYFİLİĞE İZİN VEREN TÜM BU SORUNLARIN ANA SORUMLUSU ANAYASA MAHKEMESİ’DİR”
Kişilik hakları gerekçesiyle haberlere getirilen erişim engeli kararları ve sürece ilişkin şu değerlendirmeye yer verildi:
“‘Kişilik hakları ihlali’ iddiasıyla yapılan taleplerin sadece 2022 yılı içinde sayısı artmamış, aynı zamanda talepler jet hızında yapılmaya başlamış ve dolayısıyla, haber sitelerinde yayınlanan haber ve köşe yazılarına anında müdahaleler başlamıştır. Sulh ceza hakimliklerinden gönderilen kararlara haber siteleri çoğunlukla uyarken, taze haber ve yazılar da anında basın arşivlerinden çıkartılmaya başlanmıştır. Birçok karbon kopya kararda talep edenlerin hangi kişilik haklarının ne şekilde ihlal edildiği açıklanmazken, birçok kararda talep edenle talebe konu haber ve içerikler hakkında da herhangi bir bağlantı kurulmamıştır. Örneğin, Havrita web sitesinin erişime engellenmesine karar verilirken, Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği, Pati Koruyucuları Hayvanları Koruma Derneği’nin kişilik haklarının ne şekilde ihlal edildiği açıklanmamıştır. Hatta kararda herhangi bir kişilik hakkının ne şekilde ihlal edildiği de açıklanmamıştır. Benzer şekilde, Konya’daki barınaktaki köpek ölümleriyle ilgili haber ve içeriklere erişim engeli kararı verilirken, Ankara 3. Sulh Ceza Hakimliği tarafından Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın hangi kişilik haklarının ne şekilde ihlal edildiği de açıklanmamıştır.
Aslında keyfiliğe izin veren tüm bu sorunların ana sorumlusu 5651 sayılı Yasa’nın kişilik hakları ihlalini düzenleyen 9. maddesiyle ilgili ‘yapısal sorunlar’ tespit etmesine rağmen, aynı hükümle ilgili itiraz yoluyla önünde bekleyen iptal taleplerini ve aynı zamanda Keskin kalem ve Diğerleri pilot kararının gereğini yerine getirmeyen Anayasa Mahkemesi’dir.
“2015’TEN BU YANA KARARA BAĞLANMAMIŞ VE ARTIK RAFLARDA TOZLANMAYA BAŞLAMIŞ BAŞVURULARIN SAYISI DİKKAT ÇEKMEKTEDİR”
Ayrıca, Anayasa Mahkemesi nezdinde sayısı artan yeni başvurularla birlikte 2015’ten bu yana karara bağlanmamış ve artık raflarda tozlanmaya başlamış başvuruların sayısı da artık dikkat çekmektedir. Daha önceki raporlarımızda da belirttiğimiz üzere İnternet gibi hayati nitelikteki bir iletişim mecrasına yapılan ve ancak sansür olarak tanımlanabilecek müdahalelerle ilgili başvuruların daha hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin mümkün kılınması gerekirken Anayasa Mahkemesi tarafından çok gecikmeli olarak verilen kararlar erişim engelleme ve içerik çıkarma kararlarını veren sulh ceza hakimlikleri tarafından hiçe sayılmakta ve erişim engelleme ve içerik çıkarma kararları, Anayasa Mahkemesi hiç karar vermemiş veya yokmuş gibi verilmeye devam etmektedir.”
Raporun tamamına https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2022.pdf adresinden ulaşılabilir.